Vulmiddelen in gebruik bij de bakelietfabricage

Vulmiddelen worden aan de chemische stoffen/harsen phenol en formaldehyde toegevoegd om het uiteindelijke bakelieten product sterker en duurzamer te maken. Gebruikelijke vulstoffen waren asbest, lompen, katoen, houtbloem of koolstof. Vulstoffen bepalen waar het bakelieten product wordt toegepast. Cataline is een bakelietvorm zonder vulmiddel dat voor allerhande luxe voorwerpen als gespen en tasjes werd gebruikt, omdat het op schildpad lijkt. Vulmiddelen maken het bakeliet ondoorzichtig. Onderstaande materialen worden als vulmiddel tijdens de bakelietfabricage aan de grondstoffen toegevoegd.

Asbest
Asbest werd speciaal toegepast als vulmiddel in bakelietproducten om een hogere sterkte en betere hittebestendigheid te bereiken. Het werd voornamelijk voor schakel- en isolatiemateriaal bij ovens en kachels gebruikt. Asbest vertraagt het verkolingsproces als het bakeliet aan hoge temperaturen wordt blootgesteld.

Zoals we inmiddels weten is het schadelijk om met vrij asbest in contact te komen. Arbeiders die betrokken waren bij de productie van asbesthoudende stoffen, zoals eterniet en bakeliet, en daarbij in contact kwamen met vrij asbest hadden een vergrote kans op het krijgen van mesothelioom.

Dat je als verzamelaar een stukje asbesthoudend bakeliet bezit, is bijzonder klein. Het hebben staat zeker niet in verhouding tot het je langdurig blootstellen ervan tijdens de fabricage. Men veronderstelt daarom ten onrechte dat het hebben van bakeliet ook schadelijk zou kunnen zijn voor de gezondheid, sommigen nemen zelfs aan dat het giftig is. Het laatste kan gebaseerd zijn op een moment tijdens de fabricage, waarbij tijdens het verwarmen van de grondstof formaldehyde giftige gassen vrijkomen.

Het is onnodig, om naar aanleiding van bovenstaande, de bakelieten schakelaars en wandcontactdozen in je nostalgische huisje te verwijderen. Want tijdens het fabricageproces ontstaat een wijziging van de chemische structuur, tot een lange scheikundige ketting: de thermoharder. Het is niet mogelijk om naar de originele grondstoffen terug te keren. Vooralsnog is het niet wetenschappelijk aangetoond, dat het bewerken (vijlen, slijpen en/of zagen) van asbesthoudend bakeliet schadelijk voor de gezondheid zou zijn.

Dit is anders bij eterniet, asbesthoudend materiaal van platen en golfdaken. Het bewerken hiervan is schadelijk voor de gezondheid. Verwijdering van grote hoeveelheden uit gebouwen wordt door speciaal daarvoor uitgeruste bedrijven gedaan.

Lompen en katoen
Lompen en katoen geven het bakeliet de minst goede eigenschappen. Het is vlekkerig en niet homogeen. In sommige art-deco voorwerpen komt het gebruik tot zijn recht. Dit type vulmiddel is in het bakelieten eindproduct goed waar te nemen.


Houtbloem of zaagstof
Houtbloem of zaagstof, afkomstig van houtzagerijen. Bakeliet met dit vulmiddel is nogal hygroscopisch en geeft het oppervlak geen glad, glimmend uiterlijk.


Kamfer
Kamfer is afkomstig van de Cinnamonum camphora, bomen die je op grote schaal in Azië, Japan en India tegenkomt. Kamfer is een kristallijne stof die door middel van een distillatieproces onttrokken wordt uit de bladeren en schors van deze bomen. Dit is dan ook de reden dat deze bakelieten delen een kamferluchtje (motteballen...) afgeven als het een bewerking ondergaat.


Mica
Mica is een belangrijk mineraal van vulkanische origine, zoals graniet. Mica is bestand tegen een constante temperatuur van 550ºC en is, afhankelijk van de kwaliteit, enigszins tot volledig doorzichtig. De wat oudere lezer kent ongetwijfeld de Mica ruitjes die rond de 50er jaren in de kolenkachel zaten, waardoorheen je de vlammen van het vuur kon zien.

Vanwege de hoge isolatiewaarde (diëlektrische constante) wordt Mica nog steeds toegepast in condensatoren. Het wordt ook gebruikt bij kabels die bestand moeten zijn tegen brand.

Het gebruik van Mica als vulmiddel (Micanol) voor bakeliet leidt tot een soort bakeliet met een hoge diëlektrische waarde, speciaal voor producten met goede elektrisch isolerende eigenschappen. Het vulmiddel Micanol werd daarom in bakelieten voeten van hoogfrequente radiozendbuizen toegepast.


Grafiet
Grafiet wordt door zijn smerende eigenschappen als vulmiddel gebruikt om de matrijzen tijdens het persen optimaler te laten functioneren.

Grafiet is onder normale omstandigheden de stabielste vorm van koolstof. Grafiet wordt gezien als een hogere vorm van steenkool, net boven antraciet. Het wordt evenwel niet als brandstof gebruikt omdat het moeilijk ontvlambaar is. Als mineraal wordt grafiet onder andere in India en Brazilië gedolven.


Koolstofpoeder
Koolstof geeft bakeliet een intens zwarte kleur. Het komt als een zuiver element voor in de vorm van diamant en grafiet. Koolstof of Carbon (chemische notatie "C") wordt in verband met de unieke combinatie van eigenschappen voor veel toepassingen gebruikt. Het voelt glad aan, is een goede geleider van elektriciteit en warmte, chemisch inert en bestand tegen hoge temperaturen en corrosieve omgevingen.